Коррупсия зуҳуроти номатлуб ва барои ҷомеа хатарнок ба ҳисоб рафта, мубориза бар зидди он вазифаи асосии мақомоти давлатӣ ниҳодҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ ва ҳар як сокини кишвар мебошад.
Эмомалӣ Раҳмон
Коррупсия яке аз мушкилоти ҷиддии ҷомеаи муосир маҳсуб мешавад. Он на танҳо рушди иқтисодиро бозмедорад, балки ба низоми давлатдорӣ, адолати иҷтимоӣ ва эътимоди мардум низ зарари бузург мерасонад. Аз ҳамин рӯ, ҳар як давлат мекӯшад, ки барои пешгирӣ ва нест кардани ин падидаи номатлуб стратегияи мустаҳкам ва самараноки мубориза бо коррупсияро таҳия ва амалӣ намояд. Стратегияи муқовимат бо коррупсия маҷмӯи тадбирҳо, қонунҳо ва фаъолиятҳо мебошад, ки ҳадафашон пешгирӣ, ошкор ва ҷазодиҳии амалҳои коррупсионӣ аст.
Пеш аз ҳама, мубориза бо коррупсия аз пешгирии он оғоз мешавад. Барои коҳиши имконияти пайдоиши коррупсия зарур аст, ки низоми идоракунӣ шаффоф ва одилона бошад. Рақамикунонии хизматрасониҳои давлатӣ, кам кардани тамоси мустақими шаҳрванд бо хизматчиёни давлатӣ, паст кардани мураккабии равандҳои ҳуҷҷатгузорӣ ва таҳкими назорати дохилиидоравӣ яке аз роҳҳои муҳими пешгирист. Дар баробари ин, шаффофияти буҷет, нашри маълумоти молу мулк ва даромади мансабдорон, гузаронидани озмунҳои кушода барои ишғоли вазифаҳои давлатӣ низ ба кам шудани амалҳои коррупсионӣ мусоидат мекунад.
Қадами баъдӣ ошкор кардани коррупсия мебошад. Барои ин давлат бояд сохторҳои махсус, аз қабили агентии зиддикоррупсионӣ, аудитҳои мустақил ва хатти тифтишоти ҷамъиятиро фаъол намояд. Нақши ВАО, ташкилотҳои ҷамъиятӣ ва шаҳрвандони фаъол низ дар ин раванд хеле муҳим аст, зеро онҳо метавонанд ҳолатҳои шубҳанокро ошкор ва барои санҷиш ва мурофиаи минбаъда пешниҳод намоянд.
Марҳилаи сеюм ҷавобгарӣ ва ҷазодиҳӣ аст. Қонунгузории сахт, ҷазои адолатманд, судҳои махсуси зиддикоррупсионӣ ва барқарор намудани адолат имкон медиҳанд, ки ҷинояткорон ба ҷавобгарӣ кашида шаванд. Дар баробари ин, забти молу мулки ғайриқонунӣ ва манъи фаъолиятҳои минбаъдаи мансабдорон низ ҳамчун чораҳои зарурӣ хизмат мекунанд.
Бо вуҷуди ин, мубориза бо коррупсия танҳо бо қонун ва ҷазо маҳдуд намешавад. Тарбияи ахлоқии ҷомеа, баланд бардоштани маърифати ҳуқуқӣ ва ташаккули фарҳанги «таҳаммули сифрӣ» нисбат ба коррупсия нақши муҳим дорад. Ҳар як шаҳрванд бояд дарк кунад, ки ришвадиҳӣ на фақат ба давлат, балки ба ояндаи худ ва фарзандонаш ҳам зарар дорад.
Дар маҷмӯъ, стратегияи муқовимат бо коррупсия як равандест, ки аз тамоми ҷомеа – давлат, шаҳрвандон, муассисаҳо ва ВАО – кори муштарак ва масъулият талаб мекунад. Танҳо дар сурати иштироки фаъолонаи ҳамаи қишрҳои ҷомеа мо метавонем давлате бунёд кунем, ки дар он адолат қонунмандӣ ва шаффофият ҳукмфармо бошад.
Коррупсия яке аз хатарноктарин зуҳуроти иҷтимоӣ, сиёсӣ ва иқтисодӣ ба шумор меравад, ки рушди давлат ва ҷомеаро ба таври ҷиддӣ бозмедорад. Он ба адолати иҷтимоӣ зарба зада, эътимоди мардумро нисбат ба ҳукумат коҳиш медиҳад ва ба ҷараёни иқтисодӣ халал мерасонад. Аз ин рӯ, ҳар як давлат вазифадор аст, ки барои пешгирӣ, коҳиш ва аз байн бурдани ин вабои иҷтимоӣ стратегияи мукаммалу самарабахши зиддикоррупсиониро амалӣ намояд. Стратегияи муқовимат бо коррупсия маҷмӯи сиёсати давлатӣ, қонунгузорӣ, механизмҳои назоратӣ ва барномаҳои тарбиявӣ мебошад, ки дар якҷоягӣ қобили таъмини ҳокимияти қонун ва рушди шаффоф мебошанд.
Пешгирӣ – асоси мубориза бо коррупсия
Қадами аввал дар роҳи мубориза бо коррупсия пешгирии пайдоиш ва рушди он аст. Пешгирӣ нисбат ба ҷазо арзонтар, самараноктар ва пойдортар аст. Яке аз роҳҳои асосии пешгирӣ шаффофияти давлатӣ мебошад. Ҳар қадар фаъолиятҳои мақомоти давлатӣ равшан, кушода ва дастрас бошанд, ҳамон қадар имконияти амалҳои махфӣ ва ришвагирӣ кам мегардад. Нашри маълумот дар бораи будҷа, хароҷот, тендерҳо, музди меҳнат ва молу мулки мансабдорон барои ҷомеа имконият фароҳам меорад, ки фаъолияти давлатро назорат кунад.
Қадами муҳими дигар рақамикунонии хизматрасониҳои давлатӣ аст. Хизматрасонии электронӣ тамоси шаҳрванд бо корманди давлатӣ ва «омили инсонӣ»-ро кам карда, шароити ришва ва муносибатҳои ғайриқонунӣ аз байн мебарад. Ҳамчунин, содда кардани равандҳои бюрократӣ, кам кардани мӯҳлатҳои баррасии ҳуҷҷатҳо ва муайян кардани қоидаҳои равшану ягона ба пешгирии амалҳои коррупсионӣ мусоидат мекунад.
Ошкоркунӣ ва назорати самаранок
Барои муборизаи воқеӣ танҳо пешгирӣ кофӣ нест. Дастгоҳҳои махсуси давлати бояд имконияти ошкор кардани амалҳои коррупсионӣ, таҳқиқ ва ҳуҷҷатгузории онҳоро дошта бошанд. Дар ин самт таъсиси агентии мустақили зиддикоррупсионӣ аҳамияти калон дорад. Агентӣ бояд аз дахолати сиёсат озод, соҳиби ваколатҳои васеъ ва дорои мутахассисони касбӣ бошад.
Ҳамзамон, аудитҳои молиявии мунтазам, мониторинги хариди давлатӣ ва таҳқиқи лоиҳаҳои инфрасохторӣ барои пешгирии дуздӣ ва истифодаи нодурусти маблағҳои буҷет зарур аст.
Нақши созмонҳои ҷамъиятӣ, ВАО ва ҷомеаи шаҳрвандӣ низ дар ошкор кардани коррупсия муҳим мебошад. Журналистони таҳқиқотӣ, блогерҳо ва фаъолони иҷтимоӣ хеле вақт ҳолатҳои шубҳанокро фош мекунанд ва дар шаклгирии назорати ҷамъиятӣ саҳми калон мегузоранд.
Ҷавобгарӣ ва ҷазодиҳии одилона
Марҳилаи дигар – ҷазодиҳӣ ва ҷавобгарии шахсони дастдошта мебошад. Қонунгузории зиддикоррупсионӣ бояд сахт, равшан ва беистисно татбиқ шавад. Муҳим аст, ки на танҳо гирифтани ришва, балки додани ришва, миёнаравӣ дар ришва, истифодаи мансаб барои манфиатҳои шахсӣ ва пинҳон кардани молу мулки ғайриқонунӣ низ ҷиноят ҳисобида шавад.
Судҳои махсуси зиддикоррупсионӣ, ки ба баррасии фаврии парвандаҳо машғуланд, метавонанд равандро суръат бахшанд ва адолатро ҷорӣ кунанд. Мусодираи молу мулки ғайриқонунӣ ва маҳрум кардани мансабдорон аз ҳуқуқи фаъолияти давлатӣ низ яке аз чораҳои зарурӣ ба ҳисоб меравад.
Фарҳанг ва маърифати зиддикоррупсионӣ
Коррупсия танҳо падидаи ҳуқуқӣ ё иқтисодӣ нест — он бештар ба сатҳи маънавию мадании ҷомеа вобаста аст. Аз ҳамин рӯ, дар баробари қонунгузорӣ ва ҷазо, рушди фарҳанги зиддикоррупсионӣ аҳамияти бузург дорад.
Дар мактабҳо, донишгоҳҳо ва муассисаҳо бояд барномаҳои таълимии зиддикоррупсионӣ ҷорӣ карда шаванд. Наврасону ҷавонон бояд дарк кунанд, ки ришвадиҳӣ ва ришвагирӣ ба рушди ояндаи онҳо, ҷомеа ва давлат зарба мезанад.
Баланд бардоштани маърифати ҳуқуқӣ, муаррифии намунаҳои давлатҳои бомуваффақият ва ташаккули «сифрӣ таҳаммул» нисбат ба коррупсия ҷузъи ҷудонашавандаи ин раванд аст.
Мубориза бо коррупсия равандест, ки танҳо бо қонун, ҷазо ва сохторҳои расмӣ маҳдуд намешавад. Ин мубориза кори умумии давлат ва ҷомеа мебошад. Стратегияи мукаммали муқовимат бо коррупсия бояд аз чор поя иборат бошад: пешгирӣ, ошкоркунӣ, ҷазодиҳӣ ва тарбия. Танҳо дар сурати татбиқи ҳамзамона ва фаъолонаи ҳамаи ин самтҳо имкон дорад, ки коррупсия кам шавад ва замина барои рушди устувори иқтисодӣ, адолати иҷтимоӣ ва болоравии эътимоди мардум ба ҳукумат фароҳам гардад.
Коррупсия вабои ҷомеа аст, аммо бо иродаи қавӣ, сиёсати дуруст ва иштироки ҷомеаи шаҳрвандӣ онро метавон ба таври назаррас маҳдуд ва ҳатто нобуд кард. Ҷомеаи бе коррупсия ҷомеаи солим аст!
Мансурова Сабрина Қаҳрамоновна – донишҷӯйи курси дуюми ихтисоси 25011026-иқтисоди рақамии Донишгоҳи миллии Тоҷикистон
